Güneþ Sistemi 10 Bilinmesi Gerekenler: Gezegensel Atmosferler

Her zaman temiz hava soluduðunuzda, Dünya atmosferi nedeniyle bunu güvenle yapabileceðinizi unutmak kolaydýr. Yeryüzünde yaþam bizi sýcak tutan, bizi nefes almamýza ve zararlý radyasyondan korumamýza izin veren koruyucu örtü olmadan var olamazdý.


Dünyanýn atmosferini özel yapan nedir ve diðer gezegenlerin atmosferi nasýl karþýlaþtýrýlýr? Ýþte 10 tidbits:
1. Dünyada, Dünya'nýn yüzeyine en yakýn atmosferik katman olan troposferde yaþýyoruz. “Tropos”, “deðiþim” anlamýna gelir ve isim sürekli deðiþen hava ve gaz karýþýmýmýzý yansýtýr.
Yeryüzünde bulunduðunuz yere baðlý olarak 5 ila 9 mil (8 ila 14 kilometre) kalýnlýðýnda ve en yoðun atmosfer tabakasý. Nefes aldýðýmýzda, yaklaþýk yüzde 78 azot, yüzde 21 oksijen ve yüzde 1 argon, su buharý ve karbondioksit içeren bir hava karýþýmýný alýyoruz.



2. Mars'ýn neredeyse tüm karbondioksiti çok ince bir atmosfere sahiptir. Kýzýl Gezegenin düþük atmosferik basýncý ve zayýf sera etkisini (atmosfer atmosferden uzaya doðru yayýlan ýsýyý yakaladýðýnda ortaya çýkan ýsýnmayý) azaltmak için az miktarda metan veya su buharý nedeniyle, Mars'ýn yüzeyi oldukça soðuk, ortalama yüzey sýcaklýðý -82 derece Fahrenheit (eksi 63 Santigrat derece) olmak.

3. Venüs'ün Mars gibi bir atmosferi neredeyse tüm karbondioksittir. Bununla birlikte, Venüs atmosferinde Dünya'ya göre yaklaþýk 154.000 kat daha fazla karbondiokside (ve Mars'ýn yaptýklarýndan yaklaþýk 19,000 kat daha fazla), kaçak bir sera etkisi ve kurþun eriyecek kadar sýcak bir yüzey sýcaklýðý üretmektedir. Kaçak bir sera etkisi, bir gezegenin atmosferinin ve yüzey sýcaklýðýnýn, okyanuslar soðuyana kadar çok sýcak hale gelene kadar artmaya devam etmesidir.



4. Jüpiter, “göklerde” üç ayrý bulut katmanýna (amonyak, amonyum hidrosülfid ve sudan oluþur) sahip olup, bunlarýn bir araya getirilmesiyle birlikte, yaklaþýk 44 mil (71 kilometre) yükseklik aralýðýný kapsar. Gezegenin hýzlý dönüþü - her 10 saatte bir dönüyor - güçlü bir jet akýþý yaratýyor, bulutlarýný karanlýk kuþaklara ve gezegenin çevresini saran parlak bölgelere ayýrýyor.

5. Satürn'ün atmosferi - Cassini uzay gemimizin gezegenin 13 olaðanüstü yýldönümünü sonlandýrdýðý - birkaç alýþýlmadýk özelliðe sahip. Rüzgarlarý güneþ sistemindeki en hýzlýlar arasýndadýr ve saatte 1,118 mil (1,800 kilometre) hýza ulaþýr. Saturn, Kuzey ve Güney kutuplarýnda sýcak bir kutup girdabýna (kutup etrafýnda dönen atmosferik gaz kütlesine) sahip güneþ sistemimizdeki tek gezegen olabilir. Ayrýca, vortuslarýn “göz-duvar bulutlarý” vardýr, bu da onlarý Dünya'daki gibi kasýrga benzeri sistemlere dönüþtürür.


Bir baþka çarpýcý özellik ise Kuzey Kutbu'nu çevreleyen altýgen biçimli bir jettir. Buna ek olarak, her 20 ila 30 Dünya arasýnda, Satürn bir mega fýrtýnaya (aylarca sürecek büyük bir fýrtýna) ev sahipliði yapýyor.



6. Uranüs, atmosferdeki soðuk metan gazýyla imzalanan mavi-yeþil rengini ve yüksek bulutsuzluðunu alýr. Gezegenin minimum troposfer sýcaklýðý 49 Kelvin (eksi 224.2 santigrat derece), bu da onu bazý yerlerde Neptün'den daha da soðuk yapýyor. Rüzgarlarý ekvatorda geriye doðru hareket ederek gezegenin dönüþüne doðru uçuyor. Kutuplara daha yakýn olan rüzgarlar öne doðru ilerler ve gezegenin dönüþüyle akar.

7. Neptün, güneþ sistemimizdeki en rüzgarlý gezegendir. Güneþ'ten gelen büyük mesafesine ve düþük enerji giriþine raðmen, Neptün'deki rüzgar hýzlarý saatte 1.200 mil (saatte 2000 kilometre) aþarak Jüpiter’den üç kat daha güçlü ve Dünya’dan dokuz kat daha güçlü. Dünyanýn en güçlü rüzgarlarý bile saatte yaklaþýk 250 mil (saatte 400 kilometre) vurmaktadýr. Ayrýca, Neptün’ün atmosferi, Uranüs’ün atmosferiyle ayný sebeplerden dolayý mavi.


8. WASP-39b, sýcak, þiþirilmiþ, Satürn benzeri bir dýþsal gezegen (güneþ sistemimizin dýþýndaki gezegen), yaklaþýk 700 ýþýkyýlý uzaklýkta, atmosferinde çok fazla suya sahip. Aslýnda bilim adamlarý, Satürn'ün yaptýðý su miktarýnýn yaklaþýk üç katý olduðunu tahmin ediyor.



9. “Sýcak Jüpiters” ile ilgili bir hava durumu - yýldýzlarýna çok yakýn yörüngede olan Jüpiter benzeri gezegenler, bulutlu geceler ve güneþli günlerden bahsedebilir; 2.400 derece Fahrenheit (yaklaþýk 1,300 derece Santigrat veya 1,600 Kelvin). Bulut bileþimleri sýcaklýklarýna baðlýdýr ve çalýþmalar bulutlarýn eþit daðýlmamýþ olduðunu göstermektedir.



10. 55 Cancri e, “Dünya” ve “Neptünler arasýnda bir çapa sahip güneþ sistemimizin dýþýndaki bir gezegen” olan bir “süper Dünya” dýþ gezegeni, muhtemelen içinde bulunan azot, su ve hatta oksijen-molekülleri içeren bir atmosfere sahiptir. Atmosferimiz - ama çok daha yüksek sýcaklýklarda. Gezegen yýldýzýna çok yakýn yörüngede dolaþan gezegen, sývý suyu muhafaza edemedi ve muhtemelen yaþamý destekleyemezdi.